Cleveringa lezing door Jan Willem Erisman

Cleveringa lezing door Jan Willem Erisman

Professor dr. Jan Willem Erisman  houdt op vrijdag 28 november de Cleveringa-lezing 2025 in het Belfort in Sluis. De titel van de lezing is Het vinden van een balans tussen ecologie en economie 

In een door de spreker opgestelde synopsis schrijft hij het volgende “De afgelopen jaren is de stikstofproblematiek in alle heftigheid in het nieuws gekomen, en de maatschappelijke en politieke spanningen zijn groot. Die spanning is niet zomaar een technisch geschil; in de kern is het een fundamentele discussie over recht en vrijheid. 

Nederland kent een zeer intensief landgebruik, met veel mensen, dieren, industrie, transport en allerlei andere activiteiten. Wat al deze activiteiten gemeen hebben, is dat ze leiden tot meer stikstofoxiden en ammoniak in de lucht en bodem, wat weer leidt tot onomkeerbare schade aan de natuur. Hierdoor ontstaat een onvermijdelijke botsing rond de vrijheid van ondernemers, het recht op een gezonde leefomgeving en de rechten van de natuur zelf.

Het stikstofvraagstuk gaat daarom over de zoektocht naar een nieuwe, rechtvaardige balans. Het is de vraag: Hoe verdelen we de schaarse ruimte en ecologische draagkracht op een manier die zowel onze economische vrijheden respecteert als onze juridische en morele verplichtingen tegenover de natuur nakomt? Daarmee is de stikstofproblematiek een blauwdruk voor andere duurzaamheidsvraagstukken. Als we leren hoe we deze complexe afweging tussen recht en vrijheid kunnen maken, kunnen we ieder duurzaamheidsprobleem aan.

In deze lezing wordt hier nader op ingegaan. Te beginnen met de historie van het probleem, waar de rechterlijke macht een steeds grotere rol speelde door de overheid te wijzen op haar eigen wetten. Ook de complexiteit van dit vraagstuk, dat draait om het vinden van een legitieme balans komt aan bod. Tenslotte worden mogelijke oplossingen verkend, aan de hand van een concreet voorbeeld: de ontwikkelingen rond de melkveehouderij op Schiermonnikoog. Daar is na een lange en moeizame periode een oplossing gevonden. Dit geval laat perfect zien hoe een ogenschijnlijk onoplosbaar conflict – tussen het eigendomsrecht en de vrijheid van de boer enerzijds, en de wettelijke bescherming van een uniek Natura 2000-gebied anderzijds – uiteindelijk is getransformeerd tot een model van onderhandeling en transitie. Het toont aan dat het vinden van nieuwe evenwichten mogelijk is, zelfs wanneer fundamentele rechten en vrijheden op het spel staan.”

Over de spreker

Jan Willem Erisman is sinds 2020 hoogleraar Milieu en Duurzaamheid aan de Universiteit Leiden, binnen het Centrum voor Milieuwetenschappen (CML). Hij is voorzitter van de Nederlandse Wetenschappelijke Klimaatraad (WKR), een in 2022 opgerichte onafhankelijke raad die de regering adviseert over klimaatbeleid. Sinds 2009 is hij lid van de Gezondheidsraad.

Jan Willem promoveerde in 1992 aan de Universiteit Utrecht op de atmosferische depositie van verzurende stoffen in Nederland. In 2009 werd hij benoemd tot bijzonder hoogleraar Integrale Stikstofstudies aan de Vrije Universiteit Amsterdam.  

Het is Jan Willem’s ambitie om bij te dragen aan een duurzame ontwikkeling van onze samenleving. Hij heeft dit gedaan door een carrière te ontwikkelen in wetenschap, management en commercialisering van technologie, allemaal ingrediënten die nodig zijn om deze ambitie waar te maken. Zijn werk begint met een systeemvisie en hij gebruikt participatieve benaderingen om te werken aan praktische oplossingen voor urgente maatschappelijke problemen zoals duurzame landbouw, voedsel en gezondheid, energie en natuurbehoud. Zijn onderzoek is gericht op milieuwetenschappen, klimaat, biodiversiteit, natuurbehoud, energietransitie, voedselproductie en duurzaamheid van grondstofgebruik en circulariteit. Hij werkte onafhankelijk aan oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken met behulp van wetenschap en op feiten gebaseerde integrale multidisciplinaire benaderingen. Jan Willem speelde een belangrijke rol in het adviseren van universiteiten, overheden, industrie, media en burgers over de stikstof- en klimaatproblematiek en mogelijke oplossingen.

Achtergrondinformatie bij de Cleveringa lezing.

Iedereen die aan de Universiteit Leiden heeft gestudeerd zal bekend zijn met het fenomeen Cleveringa-lezing, maar in de regio Zeeuws-Vlaanderen vraagt het wellicht om enige toelichting. 

Op 26 november 1940 hield professor Cleveringa, decaan van de Rechtenfaculteit, een toespraak uit protest tegen het ontslag van Joodse collega’s aan de Universiteit Leiden. Na zijn rede werd Cleveringa door de Duitse bezetter gevangen gezet in het huis van bewaring in Scheveningen – het Oranjehotel – waar hij tot de zomer van 1941 verbleef. In 1970 werd ter herinnering aan die toespraak van Cleveringa aan de Universiteit Leiden de Cleveringa-leerstoel,  waarin begrippen als recht en vrijheid centraal staan, ingesteld. Ieder jaar wordt op 26 november aan Universiteit  Leiden de Cleveringa-Oratie gegeven door de persoon die dan voor een jaar de leerstoel gaat bekleden. Daarnaast worden eind november wereldwijd op plaatsen waar Leidse Alumni wonen Cleveringa-lezingen gegeven. 

Dit jaar vindt de Cleveringa-lezing in Sluis plaats op vrijdag 28 november.  De lezing is toegankelijk voor alle belangstellenden. Aan het bijwonen van de Cleveringa-lezing in het Belfort zijn geen kosten verbonden, maar met het oog op het beperkte aantal beschikbare plaatsen in het Belfort  is het wel noodzakelijk je van te voren aan te melden via de webshop van de Stichting J.H. van Dale.

Programma 28 november

• Inloop en ontvangst in het Belfort met koffie en thee vanaf 19.30 uur
• Aanvang lezing 20.00 uur
• Na afloop van de lezing informeel samenzijn met een drankje en een hapje.